1. اول آنكه اي جان پدرخداي عزوجل رابشناس
2. وهرازپندنصيحت گوئي نخست برآن كاركن
3. سخن بااندازه خويش گوئي
4. قدرمردم بدان
5. حق همه كس رابشناس
6. رازخود رانگهدار
7. يارراوقت سختي بيازمائي
8. دوست رابسود وزيان امتحان كن
9. ازمردم ابله ونادان بگريز
روزه راه جلوگيرى شهوت
اى پسرم! تو از آن روزى كه به دنيا آمدى ، پشت به دنيا و رو به آخرت كردى ، و خانه اى كه دارى به طرف آن مى روى نزديك تر از خانه اى است كه از آن دور مى شوى ، پسرم همواره با علما بنشين ولى با آنان بحث مكن ، كه اگر چنين كنى از تعليم تو دريغ مى ورزند ، و از دنيا به قدر نيازت استفاده كنيد ، و يك باره دنيا را ترك مكن ، وگرنه سربار جامعه خواهى شد ، و در دنيا آنچنان داخل مشو كه به آخرتت ضرر رساند ، آن قدر روزه بگير كه از شهوتت جلوگيرى كند، و آن قدر روزه مگير كه از نماز بازت دارد، زيرا نماز نزد خدا محبوبتر از روزه است.
بخشى از نصايح لقمان به پسرش كه به صورت نصيحت دهگانه در ضمن پنج آيه آمده مجموعهاى از عقايد، اخلاق و آداب معاشرت به اين ترتيب است:
1 - يا بُنَىّ لا تُشرِك بِاللهِ اءنّ الشِّركَ لَظُلم عَظِيم؛
پسر جان! چيزى را شريك خدا قرار نده كه شرك ظلم بزرگى است. [اشاره به توحيد]
2 - يا بُنَىّ اءنْ يَكُ مِثقالَ حَبَّة مِن خَردَلٍ فَتَكُن فِى صَخرة اَو فِى السمواتِ اَو فِى الاَرضِ يَأتِ بِها اءنّ اللهَ لطِيف خَبِير؛
پسر جان! اگر به اندازه سنگينى خردلى (يعنى به اندازه تخم سياه بسيار ريز گياهى) عمل نيك يا بد باشد در دل سنگى يا در گوشهاى از آسمانها و زمين قرار گيرد، خداوند آن را (در قيامت براى حساب) مىآورد، خداوند دقيق و آگاه است. [اشاره به معاد]
در آيه 12 سوره لقمان مىخوانيم: وَ لَقَد آتَينا لُقمانَ الحِكمَةَ؛ ما به لقمان حكمت داديم. و از اوج حكمت لقمان همين بس كه خداوند نصايح او را در قرآن ذكر مىكند، و نصايح خود را در درون نصايح لقمان (در آيه 14 و 15 سوره لقمان) مىآورد، گويى مىخواهد بگويد نصايح لقمان همان نصايح الهى است. طبق اين آيه، حكيم بودن لقمان را امضاء كرده است. در اين جا اين سؤال پيش مىآيد كه لقمان عليهالسلام آن همه علم و حكمت سرشار را چگونه به دست آورد؟!
پاسخ اين كه: لقمان عليهالسلام يك انسان پاك و مخلص و با صفا بود، و در صراط سير و سلوك و عرفان، زحمتها كشيد و بر اثر مخالفت با هوسهاى نفسانى و تحمل دشوارى و رياضت و نفسكُشى، داراى چنان لياقتى شد كه مشمول لطف خاص الهى قرار گرفت و خداوند چشمههاى حكمت را در وجود او به جوشش در آورد، از ويژگىهاى او اين كه: روح و روان خود را با فكر و عبرت گرفتن از حوادث، تربيت مىكرد.
1 - لقمان عليهالسلام از كسانى بود كه عمر طولانى كرد، عمرش را از دويست تا 560 سال و از هزار تا 3500 سال نوشتهاند.
سلسله نسب او را چنين نوشتهاند: لقمان بن عنقى بن مزيد بن صارون، و لقبش ابوالاسود بود، بعضى او را پسر خاله، يا خواهرزاده حضرت ايوب عليهالسلام مىدانند كه سلسله نسبش به ناحور بن تارَخ (برادر ابراهيم خليل) مىرسد.
3 - او از اهالى نوبه واقع در سرزمين آفريقا بود، از اين رو سياه چهره و داراى لبهاى ستبر و درشت بود، و قدمهاى گشاد و بلند داشت.
4 - او مدتى چوپان و برده قين بن حسر (از ثروتمندان بنى اسرائيل) بود سپس بر اثر بروز حكمت از او، اربابش او را آزاد ساخت.
لقمان كيست؟
يكى از حكماى راستين و بزرگ تاريخ, حضرت لقمان(ع) است كه نامش در قرآن دو بار(1) با عظمت ياد شده و يك سوره قرآن (سى و يكمين سوره) به نام او است. خداوند او را در قرآن براين اساس ياد كرده كه فرزندش را به ده اندرز بسيار مهم و سرنوشت ساز نصيحت كرده, و اين نصايح در ضمن پنج آيه سوره لقمان ذكر شده است. (2)
1) درمان بيماري هاي داخلي
از پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه وآله و سلم نقل شده است: اگر سوره لقمان را بنويسند و پس از شستن نوشته، از آب آن بنوشد هر گونه بيماري دروني داشته باشند، از بين خواهد رفت و هر مرد و زني كه خونريزي در يكي از اندام خود دارد اگر نوشته سوره لقمان را بر آن موضع قرار دهند خونريزي قطع مي شود(3)
محسن قرائتي
اين سوره، از سورههاي مكّي است و به مناسبت نام لقمان، كه در تمام قرآن تنها دو بار، آن هم در اين سوره آمده، لقمان ناميده شده است. اين سوره از جمله شش سورهاي است كه با حروف مقطّعه الم آغاز ميشوند.
محتواي سوره لقمان را ميتوان در اين موارد خلاصه نمود:
۱. بيان عظمت و اهميّت قرآن در هدايت بشر.
فرمانبرى از خدا
اى فرزندم! هرگاه خواستى خدا را نافرمانى كنى، جايى را سراغ بگير كه تو را در آن جا نبيند.
اى فرزندم! به اندازه نيازت به خدا، از او اطاعت كن و به اندازه شكيبايى ات بر عذابش، او را نافرمانى نما.
مراقبت از زبان
اى فرزندم! زبان، كليد خير و شر است. پس جز در خير، زبانت را مهر و موم كن؛ همان گونه كه صندوق طلا و نقره را مهر و موم مى كنى.
لقمان حكيم به فرزند خود فرمود :
اي فرزندم تو را به شش خصلت سفارش مي كنم كه علم اولين و آخرين آن است :
الف ) قلبت را مشغول به دنيا مكن مگر به اندازه ي بقاي تو در آن.
ب ) و براي آخرت كار كن به اندازه اي مي خواهي در انجا بماني .
لقمان در آغاز، برده خواجه اي توانگر و خوش قلب بود. ارباب او در عين جاه و جلال و ثروت و مكنت دچار شخصيتي ضعيف و در برابر ناملايمات زندگي بسيار رنجور بود و با اندك سختي زبان به ناله و گلايه مي گشود، اين امر لقمان را مي آزرد اما راه چاره اي به نظر او نمي رسيد، زيرا بيم آن داشت كه با اظهار اين معني، غرور خواجه جريحه دار شود و با او راه عناد پيش گيرد.
روزي خواجه لقمان در سرايي، سفره اي گسترده بود و ميهمانان خود را در سايه جود و كرمش پذيرايي مي كرد. لقمان كه در خدمت ميهمانان و تهيه وسايل رفاه ايشان سعي وافر داشت از شنيدن سخنان بيهوده آنها سخت در عذاب بود و همواره مترصد فرصتي بود تا عادت زشت آنها را گوشزد كند و در اصلاح و تهذيب آنها گامي بردارد. در اين هنگام گروهي از ميهمانان خواجه، وارد سرا شدند و خواجه به لقمان فرمان داد تا گوسفندي ذبح كند
لقمان در آغاز، برده خواجه اي توانگر و خوش قلب بود. ارباب او در عين جاه و جلال و ثروت و مكنت دچار شخصيتي ضعيف و در برابر ناملايمات زندگي بسيار رنجور بود و با اندك سختي زبان به ناله و گلايه مي گشود، اين امر لقمان را مي آزرد اما راه چاره اي به نظر او نمي رسيد، زيرا بيم آن داشت كه با اظهار اين معني، غرور خواجه جريحه دار شود و با او راه عناد پيش گيرد. روزگاري دراز وضع بدين منوال گذشت تا روزي يكي از دوستان خواجه خربزه اي به رسم هديه و نوبر براي او فرستاد. خواجه تحت تأثير خصائل ويژه لقمان،
در حديثى از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مىخوانيم: «كسى كه سوره لقمان را بخواند لقمان در قيامت رفيق و دوست اوست، و به عدد كسانى كه كار نيك يا بد انجام دادهاند (به حكم امر به معروف و نهى از منكر در برابر آنها) ده حسنه به او داده مىشود».
و در حديث ديگرى از امام باقر عليه السّلام مىخوانيم: «كسى كه سوره لقمان را در شب بخواند، خداوند سى فرشته را مأمور حفظ او تا به صبح در برابر شيطان و لشكر شيطان مىكند، و اگر در روز بخواند اين سى فرشته او را تا به غروب از ابليس و لشكرش محافظت مىنمايند».
اين همه فضيلت و ثواب و افتخار براى خواندن يك سوره قرآن به خاطر آن است كه تلاوت مقدمهاى است براى انديشه و فكر و آن نيز مقدمهاى است براى عمل و تنها با لقلقه لسان نبايد اين همه فضيلت را انتظار داشت.
اين سوره در «مكّه» نازل شده و داراى 34 آيه است
محتواى سوره:
بطور كلى محتواى اين سوره در پنج بخش خلاصه مىشود:
بخش اول بعد از ذكر حروف مقطعه اشاره به عظمت قرآن و هدايت و رحمت بودن آن براى مؤمنانى كه واجد صفات ويژه هستند مىكند.
بخش دوم از نشانههاى خدا در آفرينش آسمان و برپا داشتن آن بدون هيچگونه ستون، و آفرينش كوهها در زمين، و جنبندگان مختلف، و نزول باران و پرورش گياهان سخن مىگويد.
بخش سوم قسمتى از سخنان حكمتآميز لقمان آن مرد الهى را به هنگام اندرز فرزندش نقل مىكند.
در بخش چهارم بار ديگر به دلائل توحيد باز مىگردد، و سخن از تسخير آسمان و زمين و نعمتهاى وافر پروردگار و نكوهش از منطق بت پرستانى كه تنها بر اساس تقليد از نياكان در اين وادى گمراهى افتادند، سخن مىگويد.